ابن‌نور نظام‌الدین یحیی بن عبدالرحمن جعفری طیاریاِبْنِ نور، نظام‌الدین یحیی بن حکیم نورالدین عبدالرحمن جعفری طیاری معروف به ابن نور یا ابن حکیم (۶۸۵-۷۶۰ق/۱۲۸۶-۱۳۵۹م)، موسیقی‌دان، خطاط، محدث و شاعر سده ۸ق/۱۴م است. ۱ - زندگیوی در بغداد متولد شد. پدر او نورالدین چشم پزشکی ماهر و ثروتمند بود و ابن نور با استفاده از امکاناتی که پدرش فراهم آورده بود، [۱]
ابن حجر عسقلانی، احمد علی، الدرر الکامنه، ج۶، ص۱۸۵، به کوشش سالم کرنکو و شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
به تحصیل پرداخت. ابن نور خوشنویسی توانا بود و به‌ویژه کوفی و مَعقلی را در کمال استادی می‌نوشت. [۲]
صفدی، خلیل بن ایبک، اعیان العصر و اعوان النصر، ج۱۲، ص۱۴۰، نسخۀ خطی احمد ثالث استانبول، شم ۳۱۰، آ.
[۳]
زرکلی، اعلام، ج۸، ص۱۵۳.
برای انجام فریضۀ حج به مکه رفت و مقارن دوران زمامداری ملک ناصرالدین محمد بن قلاوون دهمین فرد از ممالیک بحری مصر [۴]
زامباور، معجم الانساب، ج۱، ص۱۶۲، قاهره، ۱۹۵۱م.
از آن‌جا رهسپار مصر شد و یک چند در قاهره و آنگاه مدتی در دمشق در خدمت نجم‌الدین وزیر به سر برد و با کسب فیض از مشایخ آن دیار [۵]
بستانی، ج۴، ص۱۱۲.
به زادگاه خود، بغداد بازگشت و اندکی بعد در آن‌جا درگذشت. [۶]
زرکلی، اعلام، ج۸، ص۱۵۳.
سال درگذشت او را به اختلاف ٧٦٠/١٣٥٩م [۷]
بستانی، ج۴، ص۱۱۲.
یا ٧٦١ق/١٣٦٠م [۸]
صفدی، خلیل بن ایبک، اعیان العصر و اعوان النصر، ج١٢، ص١٣٩، نسخۀ خطی احمد ثالث استانبول، شم ۳۱۰، آ.
و حتی بعد از ٧٧٠ق/ ١٣٦٩م [۹]
ابن حجر عسقلانی، احمد علی، الدرر الکامنه، ج٦، ص١٨٦، به کوشش سالم کرنکو و شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
نوشته‌اند که شاید دو قول نخستین به حقیقت نزدیک‌تر باشد.۲ - در خوشنویسیدر آغازِ کار در بغداد به خطاطی و نوشتن احکام دیوانی اشتغال ورزید. [۱۰]
زرکلی، اعلام، ج۸، ص۱۵۳.
۳ - در حدیثوی به گردآوری حدیث علاقۀ بسیار داشت و بدین منظور به دمشق و قاهره سفر کرد. [۱۱]
صفدی، خلیل بن ایبک، اعیان العصر و اعوان النصر، ج١٢، ص١٣٩، نسخۀ خطی احمد ثالث استانبول، شم ۳۱۰، آ.
[۱۲]
ابن حجر عسقلانی، احمد علی، الدرر الکامنه، ج٦، ص١٨٥، به کوشش سالم کرنکو و شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
اگر چه اثری در این رشته از او به جای نمانده است، با این‌همه می‌توان او را محدث شناخت.۴ - در ادبابیاتی که صفدی و ابن حجر از او نقل کرده‌اند نیز، می‌تواند بیانگر ذوق ادبی او باشد. [۱۳]
صفدی، خلیل بن ایبک، اعیان العصر و اعوان النصر، ج١٢، ص١٤٠-١٤٢، نسخۀ خطی احمد ثالث استانبول، شم ۳۱۰، آ.
[۱۴]
ابن حجر عسقلانی، احمد علی، الدرر الکامنه، ج٦، ص١٨٥-١٨٦، به کوشش سالم کرنکو و شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
۵ - در موسیقیبا آن‌که ابن نور در موسیقی هم دستی داشته، متأسفانه در این رشته اثری از او به جای نمانده است. تنها از عبارت صفدی که می‌گوید: «در دانش موسیقی استاد بود و اقوال و اعمال ساختۀ او در شام و مصر بین اهل این فن رواج داشت»، [۱۵]
صفدی، خلیل بن ایبک، اعیان العصر و اعوان النصر، ج۱۲، ص۱۴۰، نسخۀ خطی احمد ثالث استانبول، شم ۳۱۰، آ.
معلوم می‌شود که وی در ساختن تصنیف و آهنگ‌های ضربی مهارتی داشته است، زیرا قول و عمل نوعی تصنیف همراه با شعر عربی و دارای طریقۀ جدول و میانخانه (صوت) و تشییعه (بازگشت) بوده است. [۱۶]
مراغی، عبدالقادر بن غیبی، جامع الالحان، به کوشش تقی بینش، ج۱، ص۲۴۱، تهران، ۱۳۶۶ش.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن حجر عسقلانی، احمد علی، الدرر الکامنه، به کوشش سالم کرنکو و شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م. (۲) بستانی. (۳) زامباور، معجم الانساب، قاهره، ۱۹۵۱م. (۴) زرکلی، اعلام. (۵) صفدی، خلیل بن ایبک، اعیان العصر و اعوان النصر، نسخۀ خطی احمد ثالث استانبول، شم ۳۱۰، آ. (۶) مراغی، عبدالقادر بن غیبی، جامع الالحان، به کوشش تقی بینش، تهران، ۱۳۶۶ش. (۷) کرنکو سالم، مقدمه بر الدرر (نک : هم، ابن حجر). ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن نور»، ج۵، ص۱۸۷۳. |